อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ

กถํ สญฺญาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ สงฺขาเร…เป.… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย สญฺญาย สญฺญาวา’’ติฯ สญฺญาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ รุกฺโข ฉายาสมฺปนฺโน อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ รุกฺโข, อยํ ฉายาฯ อญฺโญ รุกฺโข, อญฺญา ฉายาฯ โส โข ปนายํ รุกฺโข อิมาย ฉายาย ฉายาวา’’ติฯ ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกจฺโจ สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย สญฺญาย สญฺญาวา’’ติฯ สญฺญาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ทุติยา สญฺญาวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ สญฺญาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ

กถํ อตฺตนิ สญฺญํ สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ สงฺขาเร…เป.… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อยํ สญฺญา’’ติฯ อตฺตนิ สญฺญํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ ปุปฺผํ คนฺธสมฺปนฺนํ อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อิทํ ปุปฺผํ, อยํ คนฺโธฯ อญฺญํ ปุปฺผํ, อญฺโญ คนฺโธฯ โส โข ปนายํ คนฺโธ อิมสฺมิํ ปุปฺเผ’’ติฯ ปุปฺผสฺมิํ คนฺธํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกจฺโจ สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อยํ สญฺญา’’ติฯ อตฺตนิ สญฺญํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ตติยา สญฺญาวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ อตฺตนิ สญฺญํ สมนุปสฺสติฯ

กถํ สญฺญาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ สงฺขาเร …เป.… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย สญฺญายา’’ติฯ

สญฺญาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ มณิ กรณฺฑเก ปกฺขิตฺโต อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ มณิ, อยํ กรณฺฑโกฯ อญฺโญ มณิ, อญฺโญ กรณฺฑโกฯ โส โข ปนายํ มณิ อิมสฺมิํ กรณฺฑเก’’ติฯ กรณฺฑกสฺมิํ มณิํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมว อิเธกจฺโจ สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย สญฺญายา’’ติฯ สญฺญาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ จตุตฺถา สญฺญาวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ สญฺญาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ

[134] กถํ สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ จกฺขุสมฺผสฺสชํ เจตนํ โสตสมฺผสฺสชํ เจตนํ ฆานสมฺผสฺสชํ เจตนํ ชิวฺหาสมฺผสฺสชํ เจตนํ กายสมฺผสฺสชํ เจตนํ มโนสมฺผสฺสชํ เจตนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ‘‘ยา มโนสมฺผสฺสชา เจตนา, โส อหํ; โย อหํ สา มโนสมฺผสฺสชา เจตนา’’ติ – มโนสมฺผสฺสชํ เจตนญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ‘‘ยา อจฺจิ โส วณฺโณ, โย วณฺโณ สา อจฺจี’’ติ – อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกจฺโจ มโนสมฺผสฺสชํ เจตนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ‘‘ยา มโนสมฺผสฺสชา เจตนา โส อหํ, โย อหํ สา มโนสมฺผสฺสชา เจตนา’’ติ – มโนสมฺผสฺสชํ เจตนญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา สงฺขารวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ

กถํ สงฺขารวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิเมหิ สงฺขาเรหิ สงฺขารวา’’ติฯ สงฺขารวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ รุกฺโข ฉายาสมฺปนฺโน อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ รุกฺโข, อยํ ฉายาฯ อญฺโญ รุกฺโข, อญฺญา ฉายาฯ

โส โข ปนายํ รุกฺโข อิมาย ฉายาย ฉายาวา’’ติฯ ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมว อิเธกจฺโจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตาฯ อิเมหิ สงฺขาเรหิ สงฺขารวา’’ติฯ สงฺขารวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ทุติยา สงฺขารวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ สงฺขารวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ

กถํ อตฺตนิ สงฺขาเร สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อิเม สงฺขารา’’ติฯ อตฺตนิ สงฺขาเร สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ ปุปฺผํ คนฺธสมฺปนฺนํ อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อิทํ ปุปฺผํ, อยํ คนฺโธ; อญฺญํ ปุปฺผํ, อญฺโญ คนฺโธฯ โส โข ปนายํ คนฺโธ อิมสฺมิํ ปุปฺเผ’’ติฯ ปุปฺผสฺมิํ คนฺธํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกจฺโจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อิเม สงฺขารา’’ติฯ อตฺตนิ สงฺขาเร สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ตติยา สงฺขารวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ อตฺตนิ สงฺขาเร สมนุปสฺสติฯ

กถํ สงฺขาเรสุ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิเมสุ สงฺขาเรสู’’ติฯ สงฺขาเรสุ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ มณิ กรณฺฑเก ปกฺขิตฺโต อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ มณิ, อยํ กรณฺฑโกฯ อญฺโญ มณิ, อญฺโญ กรณฺฑโกฯ โส โข ปนายํ มณิ อิมสฺมิํ กรณฺฑเก’’ติฯ กรณฺฑกสฺมิํ มณิํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมว อิเธกจฺโจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิเมสุ สงฺขาเรสู’’ติฯ สงฺขาเรสุ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ

ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ จตุตฺถา สงฺขารวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ สงฺขาเรสุ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ

[135] กถํ วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ จกฺขุวิญฺญาณํ… โสตวิญฺญาณํ… ฆานวิญฺญาณํ… ชิวฺหาวิญฺญาณํ กายวิญฺญาณํ… มโนวิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ‘‘ยํ มโนวิญฺญาณํ, โส อหํ; โย อหํ, ตํ มโนวิญฺญาณ’’นฺติ – มโนวิญฺญาณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ‘‘ยา อจฺจิ โส วณฺโณ, โย วณฺโณ สา อจฺจี’’ติ – อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกจฺโจ มโนวิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ ฯ ‘‘ยํ มโนวิญฺญาณํ, โส อหํ; โย อหํ ตํ มโนวิญฺญาณ’’นฺติ – มโนวิญฺญาณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา วิญฺญาณวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ

กถํ วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมินา วิญฺญาเณน วิญฺญาณวา’’ติฯ วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ รุกฺโข ฉายาสมฺปนฺโน อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ รุกฺโข, อยํ ฉายาฯ อญฺโญ รุกฺโข, อญฺญา ฉายาฯ โส โข ปนายํ รุกฺโข อิมาย ฉายาย ฉายาวา’’ติฯ ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกจฺโจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมินา วิญฺญาเณน วิญฺญาณวา’’ติฯ วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ทุติยา วิญฺญาณวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ

กถํ อตฺตนิ วิญฺญาณํ สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ

ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตา ฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อิทํ วิญฺญาณ’’นฺติฯ อตฺตนิ วิญฺญาณํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ ปุปฺผํ คนฺธสมฺปนฺนํ อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อิทํ ปุปฺผํ, อยํ คนฺโธ; อญฺญํ ปุปฺผํ, อญฺโญ คนฺโธฯ โส โข ปนายํ คนฺโธ อิมสฺมิํ ปุปฺเผ’’ติฯ ปุปฺผสฺมิํ คนฺธํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกจฺโจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อิทํ วิญฺญาณ’’นฺติฯ อตฺตนิ วิญฺญาณํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ตติยา วิญฺญาณวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ อตฺตนิ วิญฺญาณํ สมนุปสฺสติฯ

กถํ วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมสฺมิํ วิญฺญาเณ’’ติฯ วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ มณิ กรณฺฑเก ปกฺขิตฺโต อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ มณิ, อยํ กรณฺฑโกฯ อญฺโญ มณิ, อญฺโญ กรณฺฑโกฯ โส โข ปนายํ มณิ อิมสฺมิํ กรณฺฑเก’’ติฯ กรณฺฑกสฺมิํ มณิํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกจฺโจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมสฺมิํ วิญฺญาเณ’’ติฯ วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ จตุตฺถา วิญฺญาณวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิฯ อตฺตานุทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อตฺตานุทิฏฺฐิยา อิเมหิ วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

อตฺตานุทิฏฺฐินิทฺเทโส ทุติโยฯ

3. มิจฺฉาทิฏฺฐินิทฺเทโส

[136] มิจฺฉาทิฏฺฐิยา กตเมหิ ทสหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติ – วตฺถุ [วตฺถุํ (สฺยา.) เอวมุปริปิ]ฯ เอวํวาโท มิจฺฉาภินิเวสปรามาโส [มิจฺฉาทิฏฺฐาภินิเวสปรามาโส (สฺยา.)] ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา มิจฺฉาวตฺถุกา มิจฺฉาทิฏฺฐิฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ ‘‘นตฺถิ ยิฏฺฐ’’นฺติ – วตฺถุ…เป.… ‘‘นตฺถิ หุต’’นฺติ – วตฺถุ… ‘‘นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก’’ติ – วตฺถุ… ‘‘นตฺถิ อยํ โลโก’’ติ – วตฺถุ… ‘‘นตฺถิ ปโร โลโก’’ติ – วตฺถุ… ‘‘นตฺถิ มาตา’’ติ – วตฺถุ… ‘‘นตฺถิ ปิตา’’ติ – วตฺถุ… ‘‘นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา’’ติ – วตฺถุ… ‘‘นตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา [สมคฺคตา (ก.)] สมฺมาปฏิปนฺนา, เย อิมญฺจ โลกํ, ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตี’’ติ – วตฺถุฯ เอวํวาโท มิจฺฉาภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ทสมา มิจฺฉาวตฺถุกา มิจฺฉาทิฏฺฐิฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิวิปตฺติ…เป.… มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส ทฺเวว คติโย…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา อิเมหิ ทสหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

มิจฺฉาทิฏฺฐินิทฺเทโส ตติโยฯ

4. สกฺกายทิฏฺฐินิทฺเทโส

[137] สกฺกายทิฏฺฐิยา กตเมหิ วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ

กถํ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ ปถวีกสิณํ…เป.… โอทาตกสิณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ‘‘ยํ โอทาตกสิณํ, โส อหํ; โย อหํ, ตํ โอทาตกสิณ’’นฺติ – โอทาตกสิณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติ ฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต…เป.… เอวเมวํ อิเธกจฺโจ โอทาตกสิณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ…เป.… อยํ ปฐมา รูปวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐิฯ สกฺกายทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ…เป.… สกฺกายทิฏฺฐิยา อิเมหิ วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

สกฺกายทิฏฺฐินิทฺเทโส จตุตฺโถฯ

5. สสฺสตทิฏฺฐินิทฺเทโส

[138] สกฺกายวตฺถุกาย สสฺสตทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปนฺนรสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ…เป.… สญฺญาวนฺตํ วา อตฺตานํ… สงฺขารวนฺตํ วา อตฺตานํ… วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ

กถํ รูปวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมินา รูเปน รูปวา’’ติฯ รูปวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ รุกฺโข ฉายาสมฺปนฺโน อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ รุกฺโข, อยํ ฉายา; อญฺโญ รุกฺโข, อญฺญา ฉายาฯ โส โข ปนายํ รุกฺโข อิมาย ฉายาย ฉายาวา’’ติฯ ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกจฺโจ เวทนํ…เป.… อยํ ปฐมา สกฺกายวตฺถุกา สสฺสตทิฏฺฐิฯ สสฺสตทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ รูปวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ…เป.… สกฺกายวตฺถุกาย สสฺสตทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปนฺนรสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

สสฺสตทิฏฺฐินิทฺเทโส ปญฺจโมฯ

6. อุจฺเฉททิฏฺฐินิทฺเทโส

[139] สกฺกายวตฺถุกาย อุจฺเฉททิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ

กถํ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ ปถวีกสิณํ…เป.… โอทาตกสิณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ

‘‘ยํ โอทาตกสิณํ, โส อหํ ; โย อหํ, ตํ โอทาตกสิณ’’นฺติ – โอทาตกสิณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต…เป.… อยํ ปฐมา สกฺกายวตฺถุกา อุจฺเฉททิฏฺฐิฯ อุจฺเฉททิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ…เป.… สกฺกายวตฺถุกาย อุจฺเฉททิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

อุจฺเฉททิฏฺฐินิทฺเทโส ฉฏฺโฐฯ

7. อนฺตคฺคาหิกาทิฏฺฐินิทฺเทโส

[140] อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺญาสาย อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? ‘‘อสสฺสโต โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? ‘‘อนฺตวา โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา… ‘‘อนนฺตวา โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา… ‘‘ตํ ชีวํ ตํ สรีร’’นฺติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา… ‘‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีร’’นฺติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา… ‘‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ…เป.… น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ… ‘‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ… ‘‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ?

‘‘สสฺสโต โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ…เป.… ‘‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[ก] ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? รูปํ โลโก เจว สสฺสตํ จาติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ …เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

เวทนา โลโก เจว สสฺสตา จาติ…เป.… สญฺญา โลโก เจว สสฺสตา จาติ…เป.… สงฺขารา โลโก เจว สสฺสตา จาติ…เป.… วิญฺญาณํ โลโก เจว สสฺสตญฺจาติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปญฺจมี สสฺสโต โลโกติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[ข] ‘‘อสสฺสโต โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? รูปํ โลโก เจว อสสฺสตญฺจาติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ…เป.… อยํ ปฐมา ‘‘อสสฺสโต โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

เวทนา โลโก เจว อสสฺสตา จาติ…เป.… สญฺญา โลโก เจว อสสฺสตา จาติ…เป.… สงฺขารา โลโก เจว อสสฺสตา จาติ…เป.… วิญฺญาณํ โลโก เจว อสสฺสตญฺจาติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโย ฯ ‘‘อสสฺสโต โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[ค] ‘‘อนฺตวา โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อิเธกจฺโจ ปริตฺตํ โอกาสํ นีลกโต ผรติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อนฺตวา อยํ โลโก ปริวฏุโม’’ติฯ อนฺตสญฺญี โหติฯ ยํ ผรติ, ตํ วตฺถุ เจว โลโก จฯ เยน ผรติ, โส อตฺตา เจว โลโก จาติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘อนฺตวา โลโก’’ติ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

อิเธกจฺโจ ปริตฺตํ โอกาสํ ปีตกโต ผรติ… โลหิตกโต ผรติ… โอทาตกโต ผรติ… โอภาสกโต ผรติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อนฺตวา อยํ โลโก ปริวฏุโม’’ติฯ อนฺตสญฺญี โหติฯ ยํ ผรติ ตํ วตฺถุ เจว โลโก จฯ เยน ผรติ โส อตฺตา เจว โลโก จาติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ…เป.… อนฺตวา โลโกติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[ฆ] ‘‘อนนฺตวา โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อิเธกจฺโจ วิปุลํ โอกาสํ นีลกโต ผรติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อนนฺตวา อยํ โลโก อปริยนฺโต’’ติฯ อนนฺตสญฺญี โหติฯ ยํ ผรติ ตํ วตฺถุ เจว โลโก จ; เยน ผรติ โส อตฺตา เจว โลโก จาติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘อนนฺตวา โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

อิเธกจฺโจ วิปุลํ โอกาสํ ปีตกโต ผรติ… โลหิตกโต ผรติ… โอทาตกโต ผรติ… โอภาสกโต ผรติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อนนฺตวา อยํ โลโก อปริยนฺโต’’ติฯ อนนฺตสญฺญี โหติฯ ยํ ผรติ ตํ วตฺถุ เจว โลโก จ; เยน ผรติ โส อตฺตา เจว โลโก จาติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ…เป.… อนนฺตวา โลโกติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[ง] ‘‘ตํ ชีวํ ตํ สรีร’’นฺติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? รูปํ ชีวญฺเจว สรีรญฺจ; ยํ ชีวํ ตํ สรีรํ, ยํ สรีรํ ตํ ชีวนฺติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘ตํ ชีวํ ตํ สรีร’’นฺติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

เวทนา ชีวา เจว สรีรํ จ… สญฺญา ชีวา เจว สรีรํ จ… สงฺขารา ชีวา เจว สรีรํ จ… วิญฺญาณํ ชีวญฺเจว สรีรญฺจ; ยํ ชีวํ ตํ สรีรํ, ยํ สรีรํ ตํ ชีวนฺติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ…เป.… ‘‘ตํ ชีวํ ตํ สรีร’’นฺติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[จ] ‘‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีร’’นฺติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? รูปํ สรีรํ, น ชีวํ; ชีวํ น สรีรํฯ อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีร’’นฺติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

เวทนา สรีรํ, น ชีวํ… สญฺญา สรีรํ, น ชีวํ… สงฺขารา สรีรํ, น ชีวํ… วิญฺญาณํ สรีรํ, น ชีวํ; ชีวํ น สรีรํฯ อญฺญํ ชีวํ, อญฺญํ สรีรนฺติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ…เป.… อญฺญํ ชีวํ, อญฺญํ สรีรนฺติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[ฉ] ‘‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? รูปํ อิเธว มรณธมฺมํฯ ตถาคโต กายสฺส เภทา โหติปิ ติฏฺฐติปิ อุปฺปชฺชติปิ นิพฺพตฺตติปีติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

เวทนา อิเธว มรณธมฺมา…เป.… สญฺญา อิเธว มรณธมฺมา… สงฺขารา อิเธว มรณธมฺมา… วิญฺญาณํ อิเธว มรณธมฺมํฯ ตถาคโต กายสฺส เภทา โหติปิ ติฏฺฐติปิ อุปฺปชฺชติปิ นิพฺพตฺตติปีติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ

ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ…เป.… ‘‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[ช] ‘‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? รูปํ อิเธว มรณธมฺมํฯ ตถาคโตปิ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ; น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

เวทนา อิเธว มรณธมฺมา…เป.… สญฺญา อิเธว มรณธมฺมา… สงฺขารา อิเธว มรณธมฺมา… วิญฺญาณํ อิเธว มรณธมฺมํฯ ตถาคโตปิ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติฯ ‘‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ…เป.… ‘‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[ฌ] ‘‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? รูปํ อิเธว มรณธมฺมํฯ ตถาคโต กายสฺส เภทา โหติ จ น จ โหตีติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ น จ ทิฏฺฐิโยฯ

เวทนา อิเธว มรณธมฺมา…เป.… สญฺญา อิเธว มรณธมฺมา… สงฺขารา อิเธว มรณธมฺมา… วิญฺญาณํ อิเธว มรณธมฺมํฯ ตถาคโต กายสฺส เภทา โหติ จ น จ โหตีติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ…เป.… ‘‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[ญ] ‘‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? รูปํ อิเธว มรณธมฺมํฯ ตถาคโต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา เนว โหติ น น โหตีติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิ, อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

เวทนา อิเธว มรณธมฺมา…เป.… สญฺญา อิเธว มรณธมฺมา… สงฺขารา อิเธว มรณธมฺมา… วิญฺญาณํ อิเธว มรณธมฺมํฯ ตถาคโต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา เนว โหติ น น โหตีติ – อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิฯ ตาย ทิฏฺฐิยา โส อนฺโต คหิโตติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปญฺจมี ‘‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ ‘‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺญาสาย อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

อนฺตคฺคาหิกาทิฏฺฐินิทฺเทโส สตฺตโมฯ

8. ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐินิทฺเทโส

[141] ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิยา กตเมหิ อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? จตฺตาโร สสฺสตวาทา, จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสติกา, จตฺตาโร อนฺตานนฺติกา, จตฺตาโร อมราวิกฺเขปิกา, ทฺเว อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา – ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิยา อิเมหิ อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐินิทฺเทโส อฏฺฐโมฯ

9. อปรนฺตานุทิฏฺฐินิทฺเทโส

[142] อปรนฺตานุทิฏฺฐิยา กตเมหิ จตุจตฺตาลีสาย อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? โสฬส สญฺญีวาทา, อฏฺฐ อสญฺญีวาทา, อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทา , สตฺต อุจฺเฉทวาทา, ปญฺจ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทา – อปรนฺตานุทิฏฺฐิยา อิเมหิ จตุจตฺตาลีสาย อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

อปรนฺตานุทิฏฺฐินิทฺเทโส นวโมฯ

10-12. สญฺโญชนิกาทิทิฏฺฐินิทฺเทโส

[143] สญฺโญชนิกาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? ยา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ ทิฏฺฐิคหนํ…เป.… ทิฏฺฐาภินิเวโส ทิฏฺฐิปรามาโส – สญฺโญชนิกาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[144] ‘‘อห’’นฺติ – มานวินิพนฺธาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? จกฺขุ อหนฺติ – อภินิเวสปรามาโสฯ อหนฺติ – มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘อห’’นฺติ – มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิฯ มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

โสตํ อหนฺติ…เป.… ฆานํ อหนฺติ…เป.… ชิวฺหา อหนฺติ…เป.… กาโย อหนฺติ…เป.… มโน อหนฺติ…เป.… รูปา อหนฺติ…เป.… ธมฺมา อหนฺติ… จกฺขุวิญฺญาณํ อหนฺติ…เป.… มโนวิญฺญาณํ อหนฺติ – อภินิเวสปรามาโสฯ อหนฺติ – มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ อฏฺฐารสมี ‘‘อห’’นฺติ – มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิฯ มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ ‘‘อห’’นฺติ – มานวินิพนฺธาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

[145] ‘‘มม’’นฺติ – มานวินิพนฺธาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? จกฺขุ มมนฺติ – อภินิเวสปรามาโสฯ มมนฺติ – มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา ‘‘มม’’นฺติ – มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิฯ มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

โสตํ มมนฺติ…เป.… ฆานํ มมนฺติ…เป.… ชิวฺหา มมนฺติ…เป.… กาโย มมนฺติ…เป.… มโน มมนฺติ…เป.… รูปา มมนฺติ…เป.… ธมฺมา มมนฺติ…เป.… จกฺขุวิญฺญาณํ มมนฺติ…เป.… มโนวิญฺญาณํ มมนฺติ อภินิเวสปรามาโสฯ

มมนฺติ มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ อฏฺฐารสมี ‘‘มม’’นฺติ – มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิฯ มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ ‘‘มม’’นฺติ – มานวินิพนฺธาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

สญฺโญชนิกาทิทิฏฺฐินิทฺเทโส ทฺวาทสโมฯ

13. อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทโส

[146] อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมิํ วา อตฺตานํ…เป.… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํ…เป.…ฯ

กถํ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ ปถวีกสิณํ…เป.… โอทาตกสิณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ‘‘ยํ โอทาตกสิณํ, โส อหํ; โย อหํ, ตํ โอทาตกสิณ’’นฺติ – โอทาตกสิณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ‘‘ยา อจฺจิ, โส วณฺโณ; โย วณฺโณ, สา อจฺจี’’ติ – อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกจฺโจ โอทาตกสิณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ…เป.… อยํ ปฐมา รูปวตฺถุกา อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิฯ อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ เอวํ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ…เป.… อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทโส เตรสโมฯ

14. โลกวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทโส

[147] โลกวาทปฏิสํยุตฺตาย ทิฏฺฐิยา กตเมหิ อฏฺฐหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จาติ – อภินิเวสปรามาโส โลกวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา, ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา โลกวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิฯ โลกวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ

อสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จาติ…เป.… สสฺสโต จ อสสฺสโต จ อตฺตา จ โลโก จาติ…เป.… เนว สสฺสโต นาสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จาติ… อนฺตวา อตฺตา จ โลโก จาติ… อนนฺตวา อตฺตา จ โลโก จาติ… อนฺตวา จ อนนฺตวา จ อตฺตา จ โลโก จาติ… เนว อนฺตวา น อนนฺตวา อตฺตา จ โลโก จาติ อภินิเวสปรามาโส โลกวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฏฺฐิฯ อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฏฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ อฏฺฐมี โลกวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิฯ โลกวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ …เป.… อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ โลกวาทปฏิสํยุตฺตาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ อฏฺฐหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

โลกวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทโส จุทฺทสโมฯ

15-16. ภว-วิภวทิฏฺฐินิทฺเทโส

[148] โอลียนาภินิเวโส ภวทิฏฺฐิฯ อติธาวนาภินิเวโส วิภวทิฏฺฐิฯ อสฺสาททิฏฺฐิยา ปญฺจติํสาย อากาเรหิ อภินิเวโส กติ ภวทิฏฺฐิโย, กติ วิภวทิฏฺฐิโย? อตฺตานุทิฏฺฐิยา วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส กติ ภวทิฏฺฐิโย กติ วิภวทิฏฺฐิโย…เป.… โลกวาทปฏิสํยุตฺตาย ทิฏฺฐิยา อฏฺฐหิ อากาเรหิ อภินิเวโส กติ ภวทิฏฺฐิโย กติ วิภวทิฏฺฐิโย?

อสฺสาททิฏฺฐิยา ปญฺจติํสาย อากาเรหิ อภินิเวโส สิยา ภวทิฏฺฐิโย, สิยา วิภวทิฏฺฐิโยฯ อตฺตานุทิฏฺฐิยา วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส ปนฺนรส ภวทิฏฺฐิโย, ปญฺจ วิภวทิฏฺฐิโยฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา ทสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส สพฺพาว ตา วิภวทิฏฺฐิโยฯ สกฺกายทิฏฺฐิยา วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส ปนฺนรส ภวทิฏฺฐิโย, ปญฺจ วิภวทิฏฺฐิโยฯ สกฺกายวตฺถุกาย สสฺสตทิฏฺฐิยา ปนฺนรสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส สพฺพาว ตา ภวทิฏฺฐิโยฯ สกฺกายวตฺถุกาย อุจฺเฉททิฏฺฐิยา ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส สพฺพาว ตา วิภวทิฏฺฐิโยฯ

‘‘สสฺสโต โลโก’’ติ – อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส สพฺพาว ตา ภวทิฏฺฐิโยฯ